A Pokotiaga
Computer/Mea Faigaluega Aveave mo Data Kaisoa
Kafai au computers, servers, tablets mo smartphones e seai se puipui fakaoko, a koe e fakafaigofie ki tino amio masei ke se kaisoa fua te mea faigaluega, kae ke ulu ki loto kae kaisoa a data kola e tausi i loto – io me tefea e mafai o ulu latou kiei. A koe foki e fakaavanoa te mafai o pisi mai te pokotia i vaega malware valevale – aunoa mose manakogina ke online te tino amio masei. Tiga te lasi te iloa i mea tau online e fakaaoga ne tino masei, koi faigofie atu loa te ulu ki loto i au systems mo data ite fale mai luga i te oko lima kite mea faigaluega, io me kote puke malo au kope faigaluega.
Kafai te koga o tau pisinisi, fale ofisa io me ko niisi koga e tuku iei au faigaluega tau computer e se lei te puipuiga, te auala e tuku fakaavanoa ki tino masei o ofa ki loto. Tino amio masei e masani o fakaloiloi me ne tino togi kope ki tua – pela me se IT engineer io me se tino mai se kamupane fai mea tau fale. E se leva te taimi ke maua ne tino masei ke fakaoko olotou fakamoemoega manafai koe io me ko tou tausoa ko takolekole ke saga fakatea. Mea nei se vaega ote social engineering.
E mafai o maua ne koe fakamatalaga faopoopo ki te tausiga o mea faigaluega aveave ke saogalemu i konei.
Pakiaga mai Lima oko
Pela mo mea katoa ise pisinisi, a mea tau computer mo mea faigalauega o fesokotakiga mote fakavae e faigofie o masei mai pakiaga mai te afi, lolo mo niisi pakiaga pasala. A koe e tau o fai ne aofaga ke puipui latou mai vaega mea pasalagina, fai ke isi se palani ote fakasokooga ote pisinisi, back up au data katoa ite sua koga mai tafa o tau pisinisi kae fakamautinoa me lei te insurance o tau pisinisi ke mafai o ufiufi au mea galo.
Tausi au mea faigaluega ke saogalemu
- Loka a mataloa mo famalama i taimi katoa.
- Loka fakalei a hard copy records kafai e mafai.
- Fakapiki se pu fakatagi kafai e soona ulu se tino masei, mo ne vaega napa saoloto mo tino galue takitasi.
- Fakapiki ne fiti io me ne loka ki famalama.
- Fakaaoga CCTV ke faka mataku a tino masei kae fakamau mea tupu.
- Mafaufau ke fakaaoga a loka mo computer ki luga i desktop mesini mo laptops.
- Tausi se fagu taa afi tela e taugatonu kite fakaaoga mo electrical equipment, i tafa o au computer.
- Tausi fakalei a vaega pokisi ufi kola e mafai o fakailoa ki tua me ko isi ne au mea faigaluega fou.
- Sokotaki mo tau kamupane insurance io me ko te pulisimani i tou fakai nofo mo fautuaga faopoopo ki mea tau puipuiga.
Tino asiasi ki tau pisinisi:
- Fa’eteete i te tuku saoloto o tino asiasi, kae takitaki latou ki koga tau.
- Iloilo a tino galue fakafeagaiga mo tino fesoasoani.
- Fakatapu te saolotoga ki koga taua, pela mo potu ki server io me ko HR records.
- Fakamalosi a tino galue ke faka-fesili ise koga e puipuigina, tino kola seai ne tino takitaki kae se koia e galue i kona.
Fautuaga faopoopo ki tino kola e fakaaoga laptop, tablet & smartphone
- Tino galue e tau o tausi a mea faigaluega aveave mo latou i taimi katoa. Kafai e tiakina – pela ise potu ote koga tali malo io me se potu fai fono – e tau o funa io me loka ke se maua. E tau foki o tauave i kope tauave kafai ise vakalele io me se pasi.
- Laptops, talbets mo smartphones e se tau o tuku ise nofoga ose vaega motoka. Tiga te tino fakatele ite motoka e nofo i loto, te meafaigaluega e mafai o pokotia manafai e tu (pela, kafai e tuu manava ite auala io me tuu i moli).
- Tino galue mo tablets mo smartphones e tau o fai ki te mafai o latou ke se fakaasi ki tua manafai e oloolo tele i tua, tela e mafai iei o faopoopo kite lasi te aofaki o tino puke malo kaisoa olotou kope kae tele, niisi taimi e fakaoko lima ke pakia tino.
- Fakamautinoa au tino galue e fakaaoga ato kola e isi ne ufi matolu o tauave olotou laptops mo, kafai e mafai, tablets. Taulasiga o laptops e masei manafai ko to ki lalo.
Servers & fakavae o IT
- Tausi a servers mo network equipment ise potu tela e loka kae fakatonutonu te saolotoga kiei.
- Server mote networking racks mo kapineta e mafai o puipui mai te fai o loka takitasi.
- Tapale network ports kola e se fakaaoga.
- Sala ke maua mea faigaluega ke fakafoliki te pokotiaga mai afi, lolo mo te kaisoa.
- Tausi se fagu taa afi tela e taugatonu ki te fakaaoga mo electrical equipment, i tafa o au computer.
Hard copy records
- Fakaaoga loka i kapineta.
- Fakatumau se tulafono ki te saesae o pepa taua.
- Fai se fakatonuga ke ‘maa-te-taipola’ kote mea ko tino galue ke loka olotou pepa taua kafai ko se galue iei.
- Fakamalosi tino ke puke fakavave olotou pepa mai printers, faxes, photocopiers mo niisi mea faigaluega. Kafai e avanoa, fakaaoga ate vaega puipui ote printer.
Mea fai a galuega kola e kaisoa io me galo
- Kafai ko iloa ne koe me i passwords ne tausi i luga i pepa ise PC io me laptop tela ne galo io me ne kaisoa, io me kote pokisi ‘masaua te password tenei’ ne maaka fakasao ise website, fakamautinoa me i password katoa e fuli fakavave manafai ko kaisoa io me galo te kope.
- Fakailoa ki pulisimani kae puke se pepa fakamaoni ite lipotiga te mea galo io me ne kaisoa, mo fai au mea tau insurance.
- Fakatapula te pokotiaga mai te kaisoa io me galo
- Fai se tusiga fakamau a napa o mea faigaluega IT ke mafai o lipoti kafai e kaisoa.
- Puipui o maaka computers mo niisi mea togi maluga.
- Tausi a ata o fakamauga mea galue kae loka i ke saogalemu.
- Sa tausi passwords i luga i computers.
- Fakamautinoa i mea faigaluega o computer e lei tena insurance.
- Back up data (onoono ki Backups ki fakamatalaaga faopoopo).
Fakamatalaaga faopoopo
www.securityforum.org