English

Puipuiga Firewalls

Te internet se public network tela e faigofie, tona uiga e mafai ne sose mea faigaluega e soko kiei o toe soko ki niisi mea faigaluega. A firewall ne puipui ite vaa ote internet mo tau computer io me kote network – e puipui tino kola se taulia o asiasi io me olo ki tua mo au systems.

A firewall e puipui tau fapotopotoga mai:

  • Tino masei e ulu ki loto i tau computer io me kote network.
  • Worms – vaega virus kola e pisi mai mea faigaluega ki niisi mea faigaluega online.
  • Ne nai sokotakiga e mafua mai i pisiga o virus.

Mea kola SE fai ne te firewall:

E se lava fua i te firewall ke puipui fuai ne ia, kae koia te vaega muamua i puipuiga. A koe e tau foki o puke niisi auala o puipui mai luga i fautuaga konei ite website tenei. Masaua me i te firewall e avatu se vaega foliki io me seai se puipuiga mai me konei:

  • Manafai kooti ne avatu te taliaga ki niisi computers ke sokotaki mo tau computer.
  • Manafai e mate, siki fakaola io me aofia a vaega e uke se tautali io me matala a ports.
  • Taulasiga o malware mo spyware installations.
  • Spam.
  • So se vaega fakaloiloi io me ne faifaiga fakamasei.
  • Kafai koe io me se virus kooti ne faite se ‘back door’ ite firewall.
  • Tino kola e mafai o oko mai olotou lima ki tau computer io me kite network.
  • Data e faulu ki te computer i auala mai tafa ote online, pela mo mea fai galuega kola e soko kite USB, CD/DVD etc.
  • Vaega osooga valevale kafai ko pokotia te network.
  • Fakateletelega kola pela me mautinoa.

Kae tela la, SEAI se pogai mai luga ke se faulu se firewall, ia koe e tau ailoa o fakatau me tau ISP e SE fakatoka se vaega firewall.

Vaega o firewall

Firewall mo tino

Firewall mo tino e tau o faulu ki computer takitasi tela e soko kite internet mo monitors (mo poloka, i feitu kola e tau) i oloologa o internet. A latou niisi taimi e fakaigoa ki ‘software firewalls’ io me ko ‘desktop firewalls’.

Windows Firewall se firewall totino tela e faigofie. E seai se togi, me ulu tasi i loto i Windows operating systems. I loto I te Windows 8, Windows 7 mote Vista, te Firewall e fakatuu loa ia ia ke galue, tela la koe se manakogina ke manavase ke fakatoka ne koe.

Kafai koe e manako, e kafi ne koe o sui te WIndows Firewall mo sua firewall totino o tou manakoga, pela mo te vaega e faulu i loto i nai internet security packages, io me ko standalone firewall software kola e kafi o download mai ite interenet, kola niise e seai se togi.

Hardware firewalls

Pisinisi kola e tai-lasi mo latou kola e lasi atu e mafai o manakogina a hardware firewall – faopoopo ki luga ite firewall totino – fakatau ki luga ite fakatelega o tau fakanofonofoga o tau IT. Kafai e isi se masalosaloga ia koe, sala ki se fesoasoani mai tino poto ke fautua atu i vaega installation mo configuration ote mea tela e taugatonu ki manakoga o tau pisinisi.

Iloilo kafai tau Windows Firewall e ola i tau computer’ System and Security settings ite Control Panel

Fakamatalaga o muna

USB

Universal Serial Bus: te auala matea e soko ei computers mo nisi mea aka pela mo external storage, keyboards mo MP3 players. 

Spam

e-mail fakaloiloi mai se pisinisi. E iloa foki pela me se junk e-mail.

ISP

Internet Service Provider: se kamupane tela e fakatoka ne ia ke mafai koe o fano ki luga i te internet.

Firewall

Hardware io me ko software ne faite mo fakagata te fakaaoga ne tino seai ne saolotoga a computer mo network i luga o te internet.