Tiga e fakaaoga pela me ne koga sautala takitokotasi, fakatokaga ki avega o fekau I taimi loa nei se mea pela masani ki ei fakatokaga a potukauga fai fakasalalauga valevale kola te lotou fakaaogaaga e fai loa i olotou saolotoga totino. Lasi te fakaaoga i te famai tenei ko te COVID-19, tena fakaaoga ne sui ne ia te fetaui mata-ki-mata o sautala ki mataupu faifakatasi mo tino takitokotasi io me ni potukauga.
Pela mo te lasiga o tou mea e fai online, e isi foki loa ne fakamatakuga i te fakaaoga ne tatou te fakatokaga tenei mo avega o fekau I te taimi loa nei (Instant messaging)
- Tino kona e online e mafai loa se ko ia ko latou kona e fai me ko latou. Mea nei e tai pela mo te tulaga o te sautala (chat) io me ko mea kola e avega o fekau i luga i tafaoga mo nisi fakatokaga kola e fai mo mea valevale. Tena la, tino amio masei (scammers) mo nisi tino aka ko fakaaoga ne latou fakatokaga kola I te avega o fekau mo fakailoiloi ne latou a tino mo lotou sokotakiga i te avega o fekau o fai me i lotou napa telefoni ko oti ne fuli, ke mafai o talitonu ki ei a tino te mea loa koa amio masei ne latou.
- Se tino ka fakakolekole ne ia koe download kae fakaoga se software tela e pokotia ne virus.
- Alamatiga o au sautalaga. Vagana i ei te fakatokaga I te avega o fekau io me se app e isi sena puipuiga (end to end encryption), seai loa se fakapatonuga me isi se mafai o se iloa ne tino.
- Software avega o fekau e mafai loa o isi ne ana pokotiaga mai virus mo nisi fakamaseiga.
- Potu sautala online – e mafai ne koe o maua I te avega o fekau I te taimi nei – e mafai o fakamaseigina ne fakatautoaga, mea masei io me ko sautalaga kola se manakogina.
Fakaaogaaga fakatokaga aveave fekau seai se fakalavelave
- Sa aveave tau password, fakamatalaga o au card sene io me ko ou fakamatalaga totino
- Kafai e maua ne koe se fekau i fakatokaga konei aveave fekau me i mea sokotaki mo telefoni napa ko oti ne fuli, telefoni loa ki napa kola e mautinoa ia koe o aasi, ke moa e isi se avanoaga o iloa ou fakamatalaga totino- io me fakaloiloigiona koe – ne se tino amio masei.
- Polokagina tino seiloa ne koe. Manafai e fakasaoloto ne au software, fai sau fakatokaga ke mafai fua ko tino kola e talia ke mafai o sokotaki mai kia koe.
- Faeteete i te sona fakailoa ou fakamatalaga totino ki se tino seiloa ne koe tela e fetaui koulua i luga i koga aveave fekau. E pena foki loa so se fakamatalaga pela mo te koga e galue koe i ei, e mafai foki loa o fakaaoga o amiomasei koe ne tino fakaloiloi.
- Sa talagina ne koe a link kola e maua ne koe mai fakatokaga konei aveave fekau mai tino kola seiloa ne koe io me se talitonu koe ki ei, pela foki tino kola seki fetaui aka loa mo koe I tou olaga.
- Tuku loa te koga tela e tau o tusi ei ou fakamatalaga totino (profile) ke seai ne mea e tusi ki ei, io me ko koga kola e faulu ei au fakamatalaga ke mafai ne koe o fakaaoga te mea faigaluega, faulu fua ne fakamatalaga fakaloiloi mo puipui te iloa mai ne tino ou fakamatalaga totino.
- Sa fagaaoga te password ki tau meafaigaluega io me ki tau email mo fano koe ki loto i te koga aveave fekau penei.
- Sa fakaaoga ne koe fakatokaga aveave fekau penei mo aveave au fakamatalaga pela mo napa o au credit card io me ko fakamatalaga kola e se manako koe ke iloa ne se tino, tiga loa i ei e isi sena puipuiga (end-to-end encrypted). Seiloa ne koe me ko oi ka ave ne koe te fekau ki ei, tiga foki loa se mea ‘lei.
- Fakasegalue te mafai o download i sose taimi.
- Fakapatonu fakamatalaga ki nisi koga kola e maua ne koe mai fakatokaga aveave fekau, maise loa fautuaga o mea tau puipuiga.
- Tausi au fakatokaga aveave fekau mo apps ke ‘fou faeloa. Kae sili atu la, mafai e fai ne koe ke fakafou loa ia latou.
- Sa tukugina tamaliki foliki ke fakaaoga ne latou a fakatokaga aveave fekau, mo koga sautala kae seai se tino e onoono ki ei. Aasi ki tulaga o tausaga foliki loa kola e se mafai ei o fakaoga a fakatokaga aveave fekau mo apps