English

Ransomware

Ransomware se vaega ote malware tela e tuku ki tino masei te avanoaga ke loka a computer mai se koga mao – ko fakatu ei a pop-up window of fakailoa ki te tino ia ia te computer me ka se mafai o tala vagana ke togi se aofaki tupe. I niisi taimi, te vaega e mafai fua o fakaaoga ote computer ko te napa keypad ke faulu ate PIN ke mafai o fai a te togi ki te tino masei. A vaega ransomware lasi te lauiloa taimi fakamuli nei kote CryptoLocker mote WannaCry. Te sua vaega fakanumi e faopoopo ki ei ko ata masei e tuu i luga i te computer screen kae fai me kote tino tena, tela la ko fai ne ia ke faigata ki te tino ia ia te computer ke sala kise fesoasoani, kae tela ko fakaiku fua ki te togi a te aofaki tupe e manakogina ne tino masei.

A Pokotiaga

Tau computer e mafai o pisi mai te ransomware pela mo te CryptoLocker io me ko te WannaCry manafai a koe e fai mea nei aunoa mose iloa i pokotiaga.

  • Tala se tusi tela e pokotia kae piki ite email.
  • Toko ise link e pokotia tela e nofo i loto ise email, instant message, social networking site io me niisi website.
  • E aasi kise website ko pokotia – taulasiga o latou konei ne vaega kola e isi ne ata masei iei.
  • Tala ne files kola ko pisi mai web-based digital file delivery companies (pela mo Hightail – muamua e fakaigoa ki te YouSendlt, mote Dropbox).
  • Te tala o macros i te application documents (word processing, spreadsheets etc).
  • Te soko a vaega mea faigaluega USB (pela mo, memory sticks, external hard drives, MP3 players).
  • Faulu ne CDs/DVDs kola ko pisi ki loto i tau computer.

Avoiding Ransomware

  • Sa tali ki, io me paki ki links online kola e aofia i loto i emails kola mai kamupane io me ne tino e seiloa ne koe.
  • Aasi fua ki websites kola e iloa ne koe kae lauiloa.
  • Install faeloa a updates ki software mo apps – aofia iei operating systems – manafai ko tuu mai te fakailoga ke fai.
  • Fakamautino me au antivirus/antispyware software mo te firewall e fakafou saale kae e ola koi tuai koe o fano online.
  • Masani o back up au data katoa, aofia iei kise USB-connected device tela e tausi ise koga e mao mo tau computer. Te mea e fai me i niisi ransomware e mafai o fakapisi tau cloud-based storage.

Kafai e isi se ransomware i luga i tau computer

  • Ke sala kae ave keatea a te ransomware mo niisi software masei kola e mafai o nofo i loto i tau computer, fakatele se full system scan mo se vaega puipuiga tela e fou kae taugatonu mo ia.
  • Kafai tau computer ne loka ne te ransomware, sala kise fautuaga maluga mai se koga e fakatalitonugina.
  • Masaua me kafai te tupe e togi, te tino masei e seasea loa ko tala a files kola e loka.

Kafai koe ne togi ke matala au files

  • Lipoti te mea ne tupu kite pulisimani

Fakamatalaga o muna

USB

Universal Serial Bus: te auala matea e soko ei computers mo nisi mea aka pela mo external storage, keyboards mo MP3 players. 

PIN

Personal Identification Number.

MP3

Se technology fakaaoga mo tausi files leo, maise loa music io me ne podcasts.