Protecting Yourself

Taimi nei, puipuiga o koe, tou kāiga, taugasoa mo tino masani tatou mai te COVID-19 (Coronavirus) e taua i mafaufau o tino, i konei pena foki te lalolagi katoa. E ui ei, mea nei se mea tupu seki fakamoemoegina tela ko manakogina...

I te vaitaimi nei ko tai lasi loa te se fakatulafonogina social media, te uke o online channels o tala mo tino fakatupe tala, te fakalogo tatou ki tala ‘loi ko pela me se mea masani i aso katoa. ...

Tufa valevale o fakamatalaga e lasi kii te taia o tatou fakatau ki te mea e iloa ne tatou. Me ne tufa ne koe se ata mo tou loto ‘maa o ou taugasoa io me ko kaiga – io me pasala o ave ne koe faskamatalaga o au mea i faletupe...

Te fakamataku ki talavou kola e fakamaumau fia te itula ke gata i luga i lotou computer io tablet i lotou potu ‘moe e tusigina faka’lei kae aofia fakalavelave ki ola ‘lei mo te olaga masani. Tiga i ei, tasi opokotiaga...

A voucher mo card mealofa fakaloloi e fai saale ki tino kola seiloa ne latou me ia latou ka pokotia mai sokotakiga mai tino fakaloiloi o takolekole ke togi pili (bills), lafoga io me ne lafoga kaitalafu i te fakaaoga o iTunes...

Phishing emails fakaloiloi e fai pela me se mea ne aumai mai te ofisa o lafoga kae manako ke ‘togi atu io me fakailoa atu ki se toe fakafoki, se mea loa ne ola mo tatou i se fia o tausaga. Tenei loa koi pena, kafai ko se lasi,...

Social media ko fai ne ia ke faigofie ko tatou ke fesokotaki fakavave kae faigofie mo kaiga, taugasoa mo tino e masani tatou, pela foki te faitasiga o iloa mo te fakailoaga ki nisi tino tou mafaufauga mo talitonuga. Mafaufauga mo...

Ko lasi kii lo a te fanake ki luga te aofaki o mea tupu ki emails fakamatakutaku ki te fakailoa ki tino se tokotasi i loto i te lotou potukau sokotaki, i te onoono ki ata masei online vagana ke togi atu se aofaki sene. Te email e...

Ona loa ko te internet ne fakafaigofie ko tatou ke vave sokotakiga, faigofie mo ne tino e tokouke i te taimi e tasi, e fai foki ne ia ke vave te fakasalalau mafaufauga kaitaua mo mea valevale, kae seiloa me kooi e fakalalau ne ia...

Fakaloiloi i mea tau fale e mafua manafai a tino fakaloiloi e togi ki tua io me togitogi ne latou tou fale kae seai sau saolotoga ne fai ki ei.  Fale e masani loa ko se tasi o kope tau ‘mafa a koe totino kae mafai o togi ki...

Insurance o mea fakateletele fakaloiloi, e iloa foki pela me se ‘ghost broking’, e mafua manafai potukau kola e ata palani fakalei olotou mea masei ka fai io me ko tino takitokotasi e fai pela me se tino fai insurance tonu ko...

Loyalty schemes e fakaoaoga ne pisinisi fakatau mea, mea tau taligamalo, faimalaga mo pisinisi kola fai card ko gasolo loa o lauiloa ki te tulaga tela ko fakatulaga ki se Piliona pauni pisinisi. Schemes penei e kesekese katoa e...

Tino pokotia mai maumea fakagalue fakaloiloi ko gasolo loa o faigofie te pokotia mai nisi tupe’fanaa fakaloiloi, fakaloiloi tautali mai tua mo potu toe faka’lei fakaloiloi. ...

Radicalisation mai potukau extremist mo tino takitokotasi e mafai o fakatupu i auala e uke: mata ki mata mai taugasoa, potukauga i loto i fenua kae, ko lasi nei, online, Olotou takei ko tino takitokotasi mo potukauga o tino kola...

E isi ne websites ne sae aka o fai ne latou a sevesi ki te pukega o leo, kola faipatiga a koe ne fai ki se fakapotopotoga ko mafai o puke kae tausi, ko te mea ke mafai ne koe o fakatalitonu me nea mea ne faipatigina i te...

Subscription Traps e fai manafai koe e sign up online io me i luga i te telefoni kae se ‘togi io me ‘togi mama tofotofoga o meafaite, kae maua aka nei ia koe ko oti ne ‘loka kae seiloa ne koe ki se ‘togi fakafia taimi...

Revenge Porn se faifaiga o upload a ata masei online – maise loa ata mo video – tau avaga muamua (io me ko tau avaga nei) seai se taliaga. A ata e lasi loa e pei i taimi e fakatasi ei fakatauavaga. A ata i nisi taimi e...

Penisone e taua kae i te lasiga se koloa taua tela e fakana ki ei a tino ke mafai latou o ola ‘lei i taimi ki tua o te olaga. Tiga i ei, pela loam o te ukega o koloa taua e mafai o fai me se taketi mo fai faifaiga ‘masei,...

Kafai e faipati ki te online tokagamalie kae puipuigina, ‘social engineering’ e uiga ko te fai o fakakolekolega mo te fakaloiloiga o tino ki luga i vaega faifaiga kola e aofia ei te fakaasiga o fakamatalaga totino mo mea tau...

Faitogafiti Webcam e masani loa o aofia tino ne faka’kole ke tapale olotou gatu mai mua o lotou webcam, oti aka ko fakailoa atu ei me ia koe ne puke tou ata tela ka faka’paa online kae/io me fakaasi ki ou kaiga vagana ke togi...

Telefoni banking fakaloiloi se mea fakaloiloi tela ko gasolo loa o fanaka pela me se masani. Te kau fakaloiloi se fakaloiloi ne latou tino ke pokotia online, kae fakaaoga telefoni o fai ei. E fai penei: ...

Copycat websites ko latou kola e fakamaua mai ne latou sevesi mai matagaluega a te Maloo io me ko Maloo o fenua, kae se ne sites mautinoa kae togi mamafa a sevesi e fai ne latou, kae seai loa se manuia ki te tino i te lasiga o...

A koe e fakaaoga tau computer io me ko te mobile device mo galuega kesekese ote aso kola totino io me kola funa, tela te mea e taua kii loa te fa’eteete ite fai a puipuiga mai viruses mo spyware. Tasi te vaega o spyware tela ko...

Kaitalafu ki sua peofuga e fakaavanoa a te kaitalafu ne koe se aofaki sene foliki mo se taimi toetoe – mai se fia o aso ki se masina, ke oko ki te taimi e maua ei tou peofuga i te sua masina.  E maua i luga i internet site mo...

Te alamati tino mo te faimanea tino ne mea loa ne ola mo tatou, ko taimi tenei ko fanaka o lauiloa te internet, mea loa ko gasolo o faigofie kia latou kola e amio saale penei o fai pela me se vaega faopoopo ki olotou meafai...

Pela mo tino amio masei e salasala ki auala e faigata ei o maua a faifaiga a olotou galuega solitulafono, te faifaiga ki tupe muling ko gasolo o fanaka tena lauiloa. ...

Kaisoaga o iloga se aofaga e fakaaoga mo fai a faifaiga ma’sei, e aofia ei te fakaaogaaga tou igoa moo u fakamatalaga totino seai se saolotoga kaisoa mai ia koe, io me fai se sala i tou igoa. Kaisoa o iloga e mafai o fai...

Email se auala e gali te fesokotakiga fakatasi mote auala foki ki kamupane ke kafi o fakailoa atu ki luga i olotou kope mo sevesi fou. Tiga iei, email e masani o fakaaoga ke kave a mea se manakogina tela kote sili, i te...

E isi ne websites ko oti ne ‘tala i nai tausaga ko teka kola so se tino e mafai o fakaaoga mo sala tino galue pukelima kae aasi olotou pepa fakamaoni. Tino galue pukelima io me ko kampane e isi ne lotou tala toetoe i luga i...

Sala galuega online ko gasolo o fai pela me ko te auala tafasili te fakaaoga ke maua se galuega. Tiga i ei, pela mo meafai online katoa, salaga o galuega online e isi foki loa ne ana pokotiaga kola e tau ke iloa ne koe kae fai ne...

E isi ne mea kola e tau koe o tai faeteete kae tautali manafai koe e asiasi ki website kola e fakaasi a mea i loto mo tino matua.  Muamua, te lauiloa o se vaega site ko tena uiga latou ka mafai o fai mo auala e fiafia ki ei tino...

Smart TVs (e iloa foki me ne Connected TVs) e faitasi a Televise mo te internet. Kafai e soko ki te internet, e mafai o salasala kae maua videos, tamunei, ata mo nisi mea i luga i te web ma sokotaki i luga i tau remote control...

eCards (electronic or online greeting cards) koa lauiloa i loto i nai tausaga ko teka atu. Mea nei fakatoka auala faigamalie, togi mama kae fakafiafia k eave alofaga ki taugasoa mo kāiga – io kafai koe e fakatele tau pisinisi...

Fakaloiloiga e aofia ei te rent o kope se mea loa e tupu, kae ko te mea te lasiga o rental nei ko fakasalalau online ko gasolo loa o fanaka te avanoaga mo tino kaisoa, kae pena foki te aofaki o te kaisoa o rent ko fai nei....

Fai famau online e puke mai loa faifaiga mai ana mua ki te faiga fakapaupau online kae fakaavanoa ki tino ke fetaui i luga i te internet, mo te uke mea ‘tupu kola ka fakatauala atu ki se vaa fakataugasoa ki se taimi e leva. ...

Online gambling ko lavea atu tena lasi o fanaka ki luga tena lauiloa i tausaga konei fakamuli, mo te uke o sites o vaega tafaoga penei ke filifili ki ei te kau tafao. Nisi e ofo mai ne nai vaega o tafaoga (pela mot e bingo, poker...

Kafai e fakaaoga te internet o salasala io me fakatonu tou malolooga mo nisi fakatokatokaga o te faigamalage, te lalolagi i te tonuga ko nofo i mitikao mai mua. Tiga i ei, e uke aka nisi fakamatakuga e olo tasi loa ma na fai –...

E uke a tafaoga i computer e ta’fao online fepaki mo nisi tino tafao i luga i te internet, i luga i se console, computer, mobile io me fakaaoga social networking sites. Lasiga e fakaaoga ne iloga faite, tela la te masani se...

Webmail, pela mo te Hotmail, Yahoo! Mail io me ko te gmail – io me ko me akola e aumai ne nisi sevesi internet – e fakafaigofie ne ia te fakaoga vaega computer valevale, smartphones mo tablets mo fai email. Kae ui ei, e isi...

Kafai e mate te tino, e tuku ne latou olotou kope taua mo sene ki tino pela mo ona kāiga, taugasoa io tino masani mo ia io me se fakapotopotoga. Mea nei e fakatoka maimua ki se faiga o se togi io kafai seai se togi – i te...

Mai te lasi te fanakaga o mea valevale i luga i te internet, to itiiti loa so se fakamatalaga e manako koe ki ei e mafai o maua ma fakaaoga search engines pela mo Google mo Yahoo! Faopoopo atu ki mea ‘lei e aumai ne salasalaga,...

Kafai e fakaaoga ne koe te internet, a koe e tau loa o talia Terms & Conditions koi tuai koe o fakasoko o togi mea, fai au tupe, downloading mo nisi mea aka foki. Nisi taimi, te mea nei e tasi fua taimi e manakogina kef ai-...

Tausi o au mea totino kae online e taua ke moa e kasioa tou iloga io me fakaloiloi. Mai tafa o fakamatakuga konei, e ui ei, e isi ne fakamatalaga totino o koe kolas e se manako loa ko eke fakailoa ki nisi tino. ...

Te fakaaoga o te computer, smartphones mo tablet i koga valevale nei ko pela mo se mea koa masani ki ei te fakaaoga i fale io me i ofisa. Tiga me fakaaoga tau mea totino – io se computers ne maua i loto i te koga internet io me...

Au passwords ko te auala masani loa o fakatalitonu ou iloga manafai e fakaaoga websites, akauni email mot e computer (e auala i User Akauni). Te fakaaoga o passwords fui iloa se meat aua ke mafai o puipui tou saogalemu mo ou...

Te internet ko fakafougina te fakatelega o tou olaga – tela ko mafai ne tatou o faitau a mea tupu, fiafia i fakafiafiaga, fai a research, book a holidays, togi kae sela, togi a mea, sokotaki, tauloto, faigamea faletupe kae...

Te initaneti ko oti ne fuli ne ia te mafai o tatou o maua fakamatalaga, sokotaki mo nisi, fakaasi tou manatu, fakaasi tou iloa kae kaufakatasi o sautala ki luga i mataupu kola e manako tatou ki ei.  Technology ne fainne ia ke...

COVID-19 Suki fagata ko oti ne fakaaoga ki te fia o pilona tino i te lalolagi, mo te aofaki e faopoopo faeloa i aso takitasi.  I fenua kola ne fakatele ei te suki faagata e aunoa mo se fakalavelave, ko mutana a tino pokotia,...